"หมอน้อย"
คนของชุมชน...รูปแบบที่ท้าทายในการจัดการกำลังคนสู่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน
อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) เป็นรูปแบบการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชน ตามแนวคิดหลักการสาธารณสุขมูลฐานที่มีการดำเนินการอย่างต่อเนื่องจากปี 2520 ถึงปัจจุบัน อสม. เป็นทุนทางสังคมที่มีคุณค่า แต่จากการศึกษา “อาสาสมัครสาธารณสุขจิตอาสากับสุขภาวะไทย” ปี 2550 ได้ศึกษาศักยภาพของ อสม. ในด้านความรู้ ทักษะความสามารถ บทบาทของ อสม. กระบวนการทำงาน วิธีคิดการทำงาน และขีดความสามารถในการทำงาน พบว่า อสม.มีหน้าที่หลักในด้านการแจ้งข่าวสาร การสำรวจข้อมูล และการรณรงค์งานสาธารณสุขด้านการควบคุมโรคระบาดเป็นครั้งคราว
ส่วนงานที่ยืดเยื้อเรื้อรัง เช่น การดูแลผู้ป่วยเบาหวาน ความดันโลหิตสูง อัมพฤกษ์ อัมพาต ผู้ป่วยโรคมะเร็งผู้สูงอายุ ผู้พิการ ผู้ด้อยโอกาส หรือผู้ป่วยที่ส่งกลับจากโรงพยาบาลเพื่อดูแลต่อเนื่องที่บ้าน การดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้ายของชีวิต รวมถึงกิจกรรมด้านการร่วมสร้างความเข้มแข็งชุมชน การสร้างเสริมสุขภาพ การสร้างหลักประกันสุขภาพ การสร้างความเข้าใจกองทุนสุขภาพตำบล ฯลฯ เป็นสิ่งที่เป็นภาระที่ต่อเนื่องและไม่มีที่สิ้นสุด จนแทบเรียกได้ว่าเป็นงานเต็มเวลาอย่างหนึ่ง ซึ่งเป็นข้อจำกัดที่ อสม. ไม่สามารถที่จะมีเวลาทำได้มากนัก แต่พลัง อสม. ยังเป็นพลังทางสังคมอันยิ่งใหญ่ที่จะร่วมสร้างสังคมอยู่เย็นเป็นสุข
ด้วยข้อจำกัดดังกล่าว ในปี 2550 ตำบลกุดน้ำใส โดยเทศบาลกุดน้ำใสได้สมทบทุนร่วมกับสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ จัดตั้ง “กองทุนสุขภาพตำบลกุดน้ำใส” ชาวกุดน้ำใส สถานีอนามัย และเทศบาลกุดน้ำใส จึงได้มีมติเห็นชอบในการพัฒนารูปแบบอาสาสมัคร ภายใต้ “โครงการพัฒนารูปแบบการดูแลและส่งเสริมสุขภาพโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน” (หมอน้อย) โดยหลักการให้ชุมชนคัดเลือกอาสาสมัครสาธารณสุขในชุมชน ที่มีความรู้ ความสามารถ มีความเวลา เข้ามาสมัครและทดสอบความสามารถทั้งด้านทฤษฎี และปฏิบัติ หลังจากนั้นมีการอบรมพัฒนาให้หมอน้อยมีความรู้ ความสามารถและมีทักษะที่จะเข้ามาร่วมเป็นทีมสุขภาพกับสถานีอนามัย เทศบาล และแกนนำชุมชนในการจัดบริการด้าน
1) การจัดการข้อมูลสุขภาพของคนในชุมชน
2) การสร้างเสริมสุขภาพของคนในชุมชนตั้งแต่เกิดจนหมดลมหายใจ ประกอบด้วย กลุ่มหญิงตั้งครรภ์ กลุ่มเด็กแรกเกิด-5 ปี กลุ่มผู้สูงอายุ กลุ่มผู้พิการและผู้ป่วยเรื้อรัง
และในอนาคตหมอน้อยควรได้รับการพัฒนาเพิ่มศักยภาพในการเป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลงสู่การพึ่งตนเองสร้างชุมชนเข้มแข็ง การประชาสัมพันธ์สร้างความเข้าใจกองทุนสุขภาพตำบล การระดมทุนเพื่อจัดสวัสดิการชุมชน และการประสานงาน ประสานประโยชน์สร้างสุขของคนตำบลกุดน้ำใส ในฐานะที่หมอน้อย เป็นคนของชุมชน เป็น อสม. และเป็นหมอน้อยที่มีความรู้ ความสามารถที่จะดูแลสุขภาพและสังคมของพี่น้องชาวกุดน้ำใสร่วมกับทีมสุขภาพ และที่สำคัญยิ่ง เป็นทางออกของระบบราชการ ไม่ว่าจะกี่ยุคกี่สมัยที่นิยม บอกว่า ขาดบุคลากร ทำอะไร? ก็ลำบาก มีแต่นโยบายสั่งๆๆๆ แต่ตำบลกุดน้ำใสมีความพร้อมสำหรับการเปลี่ยนแปลงทุกๆ ด้าน เพราะเรามีคน มีทีมงาน มีระบบการจัดการที่ดี เราจึงมีความพร้อมที่จะก้าวย่างสู่การพัฒนาสถานีอนามัย เป็น “โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดับตำบล” ในเวลาที่ไม่ไกลเกินฝัน เพราะ “งานสุขภาพ ชีวิตที่ดีมีความสุข เป็นหน้าที่ของทุกๆๆ คนในสังคมต้องร่วมด้วยช่วยกัน” โดยการสนับสนุนของภาคีทุกภาคส่วน
ขอขอบคุณ คุณปิ่นปักษ์ ดีหอม หัวหน้าสถานีอนามัยตำบลกุดน้ำใส /บทความ